Mindfulness en boeddhisme

Boeddhisme: een filosofie of religie?
Het boeddhisme is een filosofie gericht op het begrijpen van de geest en het tot rust laten komen daarvan. De spirituele uitwerking kan religieus aanvoelen, maar boeddhisme staat los van de traditionele religie. Boeddhistische rituelen en tradities variëren van land tot land en kunnen wel een ceremonieel, en daarmee een godsdienstig karakter hebben. Wanneer we godsdienst definiëren als ‘een vorm van zingeving’ is het dat in zekere zin ook. Toch verschilt het ten opzichte van andere religiën, door de afwezigheid van een godheid. Boeddha doorliep een menselijk bestaan en wijdde zijn leven aan zijn zoektocht naar verlichting van het menselijk lijden.

Wat Boeddha in zijn zoektocht heeft ontdekt wordt met ons gedeeld door beschrijving van het achtvoudige pad: 8 stappen om de onrust en het lijden in ons leven te overwinnen. Via bewustzijnstraining, kunnen in de we in de voetstappen van Boeddha treden en zijn weg naar verlichting volgen. Voegen we daar de kernprincipes van de westerse cognitieve psychologie aan toe, dan spreken we over mindfulness.

Het achtvoudige pad
Pad 1: het juiste inzicht –de vier nobele waarheden-

• Het eerste nobele waarheid is: leven is lijden. De pijn die we ervaren wanneer het leven niet loopt zoals we willen.
• Het lijden door de begeerte of afkeer is de tweede nobele waarheid. Het gaat over de hopeloosheid van ons streven naar perfectie en de weigering te accepteren dat we ons leven nooit helemaal onder controle hebben. Het leven is aan voortdurende verandering onderhevig en daarmee instabiel. Boeddha leert ons dit te accepteren: perfectie is uitgesloten, totale controle onmogelijk. Wij zijn daarmee zelf de bron van het lijden. Ons ego is altijd uit op controle en zekerheid. De obsessie met het ‘ik’, maakt dat we niet aanwezig zijn in wat er hier en nu wél is. De groter het ego, de groter het lijden.
• De mogelijkheid ons daarvan te bevrijden is de derde waarheid. We kunnen inzicht krijgen in de bron van ons lijden. De onvrede is het gevolg van onze eigen houding ten opzichte van het leven. Het zijn de onrealistische verwachtingen en ideeën van het leven die ons teleurstellen, niet het leven zélf. Boeddha zegt hier niet dat een probleemloos leven het ideaal is; problemen zullen er altijd zijn. Het is onze houding ten aanzien van problemen die duurzaam geluk en bevrediging kan creëren.
• En het achtvoudige pad er naar toe is de vierde nobele waarheid. De weg die ons kan bevrijden van het lijden.

Pad 2: juiste intentie
Het goede voorhebben. Klinkt eenvoudiger dan het is. Want het grootste deel van onze motieven bevinden zich in het onderbewustzijn. Bewustwording van ons handelen, ‘Waarom wil ik dit eigenlijk?’, maakt dat we ontdekken dat we altijd een keuze hebben.

Pad 3: juist spreken
Niet liegen, spreekt voor zich. Maar Boeddha vraagt meer: niet spreken als dat niet nodig is. Ook kwaad spreken, roddelen, of negatief praten over anderen valt buiten de intentie van ‘juist spreken’. Het vraagt ook aandacht voor de ongevraagde adviezen die we op elkaar afvuren, zodra iemand even spaak loopt en dit met ons deelt. Boeddha vraagt ons enkel hulp te bieden op het moment dat de ander daar ontvankelijk voor is, en daarin ook de behoefte ervaart te willen luisteren. Op een moment van rust en vrede, wanneer er ruimt is voor een open gesprek.

Pad 4: juist handelen
Ook dit principe heeft alles met bewustwording te maken. We handelen de hele dag door. Dat kan of vanuit de automatische piloot, onze vaste gewoonte patronen. Of door een bewuste keuze, vanuit een integere intentie. Zo hebben we iedere dag de keuze respectvol te leven met onszelf, de natuur en met elkaar.

Pad 5: juiste arbeid
Bij juiste arbeid gaat het juiste handelen nog een stapje verder. Bewustwording gaat hier over het ontdekken en ontplooien van onze talenten in ons werk. En verder nog; hoe wij via ons werk kunnen bijdragen aan het verbeteren en mooier maken van de wereld. In onze directe omgeving, hoe groot of hoe klein die ook is. Door te onderzoeken tot waar onze positieve invloed reikt en daar naar te handelen.

Pad 6: juiste inspanning
Met het leveren van de juiste inspanning wordt bedoeld dat we vrij zijn van angst, twijfel, haat, luiheid of overheersende begeerte. De juiste inspanning leveren we door steeds weer opnieuw ons handelen te onderzoeken. Wat zijn de beweegredenen? Zijn die vanuit de integere intenties, of meer gericht op het -zelf-? Onderzoeken is bewust worden. Die bewustwording zelf leidt tot de verandering in de toekomst. Om die reden willen we onszelf bij dat onderzoek niet veroordelen. We observeren vriendelijk en liefdevol. Zo leidt bewustwording tot keuzevrijheid. Daarmee kunnen we ook daadwerkelijk kiezen voor die juiste inspanning.

Pad 7: juiste aandacht
De aandacht die bij alle stappen wordt gevraagd, is de aandacht in de vorm van mildheid en zelfdiscipline. Zoals al eerder benoemd; zonder veroordeling van onszelf. De vriendelijkheid die wordt gevraagd heeft positief effect op onze geest en maakt de oefening eenvoudiger. Die compassievolle intentie heeft belangrijke invloed op ons persoonlijke welzijn. En straalt ook uit naar onze omgeving. Zo zal een positieve wisselwerking ontstaan.

Pad 8: juist zijn
De beschreven paden volgen elkaar niet chronologisch op. Het is een organische ontwikkeling. Die elkaar doorkruisen, afwisselen, synchroon lopen, versterken, inhalen of een stapje terug gaan afhankelijk van onze levensfase. Het hele proces betekent een vooruitgang van verlichting van ons lijden. Het lijden dat we als mens geneigd zijn toe te voegen aan de primaire pijn die we onvermijdelijk op ons levenspad zullen treffen. Daarvoor in de plaats ontstaat het gevoel onlosmakelijk verbonden te zijn met een groter, veranderlijk geheel. Het ‘ik’ met het eeuwige verlangen naar meer en beter, onze bron van onvrede, verliest daarmee zijn macht.

Onze voetafdruk
Door stap voor stap dit achtvoudige pad te betreden, groeit dit inzicht ook voor ons. Dat is niet enkel voorbehouden met het bereiken van de ultieme staat van verlichting. Het betekent niet dat we geen pijn of moeite meer ervaren. Wel leren we beter te relativeren en we ontdekken de positieve invloed die we zelf hebben op ons welzijn. Op die manier zijn wij op onze eigen manier weer een inspiratie voor anderen.